Kontracepcija

Kako izabrati odgovarajuće sredstvo za kontracepciju? Da li ste se pitali zašto su kontraceptivna sredstva pravljena tako da ih uglavnom koriste žene? Da li je problem neželjene trudnoće problem i muškarca i žene ili samo problem žene? Čija su prava u tome uskraćena? Zašto postoji tako malo kontraceptivnih metoda za muškarce? Pored ovih, postoje i mnoga, mnoga druga pitanja o zaštiti od neželjene trudnoće.

Ali, hajdemo redom… Kontracepcija podrazumijeva metode i sredstva sprečavanja neželjene trudnoće, a zasniva se na sprečavanju oplodjenja i začeća. Postoji više metoda i sredstava koji su trenutno najčešće u upotrebi.

Većina njih je danas u mnogim sredinama dostupna, ali kako napraviti pravi izbor? Odluku o tome koje kontraceptivno sredstvo odabrati, pokušaćemo da Vam olakšamo kroz niz informacija, uz preporuku  da izbor kontraceptivnog sredstva treba da uradite zajedno sa svojim partnerom, uz konsultaciju sa  izabranim ginekologom.

Na neka pitanja morate imati odgovore kada budete birali najpogodniju metodu kontracepcije. Ta pitanja će Vam postaviti i Vaš izabrani ginekolog, tako da je možda zgodno, da kada krenete na razgovor i savjetovanje kod ginekologa, ponesete spisak sa spremljenim odgovorima, kao i onaj drugi, sa pitanjima i nedoumicama koje Vas muče.

Ovo su najčešća pitanja: Koliko imate godina? Jeste li radjali? Kakav je bio porodjaj - vaginalni ili carski rez? Koliko je vremena proteklo od posljednjeg porodjaja? Jeste li dojilja? Da li ste pušač? Da li ste do sada koristili neku od kontraceptivnih metoda? Koliko često upražnjavate seksualne odnose? Da li mijenjate partnere? Kakve su Vam menstruacije - obilne, bolne, redovne? Imate li problema sa kožom - masna koža, bubuljice, maljavost? Da li pijete neke druge ljekove? Liječite li se od bolesti krvi, jetre, srca i krvnih sudova? Imate li neka druga oboljenja? Za koliko vremena planirate trudnoću? Želite li povratak plodnosti nakon prestanka korišćenja kontracepcije? Da li Vam je važno kako se koristi neko kontraceptivno sredstvo: pije kao tableta, daje kao injekcija, stavlja u vaginu? Da li Vam je važno da je kontraceptivno sredstvo jeftino? Mora li se sredstvo izdati ili kupiti uz ljekarski recept?

Neke metode kontracepcije efikasnije su u sprečavanju trudnoće od drugih. Medjutim, morate slijediti uputstva i koristiti ih ispravno. Nijedno kontraceptivno sredstvo nije 100% pouzdano, a neka od njih mogu imati i nuspojave i neželjena dejstva. Koja su kontraceptivna sredstva koja se mogu uzeti/ kupiti  bez ljekarskog recepta? Muški kondomi, ženski kondom i dijafragma spermicidi. Koja su kontraceptivna sredstva koja se NE mogu uzeti/ kupiti bez ljekarskog recepta? Kombinovana kontraceptivna pilula, progesteronska pilula, kontraceptivni flasteri, depo injekcije,  hormonski prstenovi, intrauterini ulošci – spirale…

Šta treba znati o hormonskoj kontracepciji?

Ova vrsta kontracepcije uvedena je 1960. godine. Danas se najčešće primjenjuje oralna hormonska kontracepcija u obliku tableta koje sadrže dvije vrste hormona - estrogen i gestagen. Kod kojih se žena posebno preporučuje primjena oralne kombinovane kontracepcije? Ove preporuke važe i za druge vrste kombinovane hormonske kontracepcije (flasteri, vaginalni prstenovi, depo-preparati).

Žene kojima je potrebna efikasna kontracepcija (sa čestim seksualnim odnosima, visokim stepenom anksioznosti u vezi, sa mogućim nastankom trudnoće i dr.). Ako postoji rizik za nastanak seksualno prenosivih infekcija, obavezna je tzv. dvojna zaštita, odnosno istovremena upotreba kondoma i kontraceptivnih pilula. Žene kojima su značajni tzv. nekontraceptivni pozitivni efekti hormonskih kontraceptivnih pilula (smanjen intenzitet i dužina menstrualnog krvarenja, ublažavanje tegoba u premenstruacionom periodu, povoljan kozmetički efekat…).

Postoje i medicinske indikacije kod nekih bolesti koje se odnose na primjenu hormonskih kontraceptivnih pilula (sindrom policističnih jajnika; dismenoreja/ bolna menstruacija; funkcionalne ciste jajnika; endometrioza; poremećaj menstruacionog ciklusa…). Kako “tableta” štiti od trudnoće? Onemogućeno je sazrijevanje jajne ćelije i njeno izbacivanje iz jajnika u jajovod. Mogućnost prolaska spermatozoida u sluz grlića materice smanjena je, Endometrijum (sluznica maternice) neadekvatan je za prihvatanje oplodjene jajne ćelije. Kako se uzimaju kontraceptivne tablete? Kontraceptivne tablete započinju se uzimati prvog dana menstruacionog ciklusa (prvi dan menstruacije) - svakog dana po jedna pilula, tokom 21-og dana, a zatim slijedi pauza od sedam dana.

Tokom ovog razdoblja nastupiće menstruacija koja će vjerovatno biti manje obilna i bolna, nego ranije. Ukoliko krvarenje izostane, a u slučaju redovnog uzimanja pilule, vjerovatnost trudnoće je mala. Važno je, medjutim, prestati uzimati kontraceptivnu pilulu, sve dok ginekolog ne isključi svaku sumnju na trudnoću. Tokom prvih nekoliko mjeseci uzimanja kontraceptivnih pilula moguća je pojava slabog krvarenja izmedju dva ciklusa. Ovo krvarenje je bezazleno - nema razloga za zabrinutost, niti za prestanak uzimanja kontracepcijske pilule. Krvarenje usred ciklusa prestaće tokom sledećih nekoliko mjeseci, kada se organizam navikne na pilulu. U slučaju pojave krvarenja sličnog menstruaciji, što može da traje nekoliko ciklusa, potražite savjet ginekologa, jer neka druga bolest može biti uzrok krvarenja.

Šta ako se zaboravi uzeti tableta u predvidjeno vrijeme?

Ukoliko ste zaboravili uzeti kontraceptivnu tabletu, potrebno je to učiniti najkasnije tokom sledećih dvanaest časova. Ukoliko prodje više od dvanaest časova, ili se propusti uzeti više od jedne pilule, moguće je smanjenje kontraceptivnog učinka. U tom slučaju, potrebno je nastaviti uzimanje pilula do kraja ciklusa i u medjuvremenu koristiti dodatnu kontraceptivnu zaštitu (npr. prezervativ). Koje su prednosti oralne kontracepcije? Osim kontraceptivnog učinka, poznati su i drugi brojni korisni učinci kontraceptivne pilule, kao npr.: regulisanje neredovne menstruacije, ublažavanje menstrualnog bola, smanjenje krvarenja kod menstruacije s obilnim krvarenjem, smanjenje opasnosti od upale organa male karlice, smanjenje opasnosti od razvoja karcinoma endometrijuma (sluzokože materice) i jajnika, kao i smanjenje opasnosti od obolijevanja od nekih bolesti dojke.

Koje su mane hormonske kontracepcije?

Pri upotrebi kontraceptivnih pilula zdravlje mogu ugroziti neki rizični faktori kao što su: pušenje, prekomjerna tjelesna težina, povišeni krvni pritisak, povišen nivo holesterola, povišen nivo šećera u krvi, bolesti srca i krvnih sudova.

Kontracepcijske tablete ne štite od polno prenosivih bolesti

Kada je potreban oprez pri uzimanju hormonske kontracepcije? U slučaju da već uzimate kontracepcijske pilule, treba znati da ginekologa treba posjetiti: Najmanje jedanut godišnje, ukoliko su menstruacioni ciklusi više puta bili neredovni, ukoliko menstruacija izostane, ukoliko se za vrijeme uzimanja pilula jave migrenozne glavobolje ili poremećaji vida (npr. duple slike, treperenje pred očima), ili tegobe kao što su grčevi, bolovi ili otok ruku ili nogu, poremećaj govora, parestezije ili slabost jedne strane tijela, akutna žutica, izražena ospa po koži. Šta nakon prestanka uzimanja tableta? Nakon prestanka uzimanja kontraceptivnih pilula jajnici ponovno preuzimaju svoju funkciju za najviše tri mjeseca. Važno je naglasiti kako pilule ne dovode do neplodnosti i nemaju štetan uticaj na kasniji tok trudnoće.

Intrauterina kontracepcija

Intrauterina kontracepcija se zasniva na postavljanju malog savitljivog umetka u šupljinu materice. Taj umetak (spirala) gradjen je od plastične mase i može da sadrži dodatak od metala ili hormona. Kojim se ženama preporučuje ovaj vid kontracepcije? Kod žena koje su radjale, kod žena koje su u dužoj monogamnoj vezi, kod onih žena koje ne mogu da koriste hormonsku kontracepciju, zato što imaju faktore rizika (pušenje, gojaznost, šećerna bolest, hipertenzija, povećan nivo holesterola itd.), kod dojilja, jer one ne mogu da koriste kombinovane kontraceptivne pilule, zato što hormone izlučuju putem majčinog mlijeka.

Istorija kontracepcije

Strah od neželjene trudnoće, uz strah od polno prenosive bolesti, dva su najčešća razloga koja umanjuju uživanje u seksualnim odnosima kod mnogih parova. Zaštita od neželjene trudnoće, poznatija kao kontracepcija, nije problem sa kojim se susrećemo od skoro. Ljudi su se ovim problemom počeli baviti veoma rano.

Zanimljiva je istorija kontracepcije. Još u starim medicinskim tekstovima Egipćana, Jevreja, Grka i Rimljana opisane su razne metode sprečavanja začeća. Riblji mjehur bio je preteča prezervativa još od antičkih vremena. Stari Egipćani su prve oblike prezervativa pravili od lana i papirusa, hiljadu godina prije nove ere, u cilju sprečavanja neželjene trudnoće i polnih bolesti.

Za sprečavanje neželjenih trudnoća, Egipćanke su prve počele da koriste životinjsku balegu (najprije od slona, a zatim i krokodila), u kombinaciji sa medom i još nekim sastojcima koji su se unosili direktno u vaginu. Za kontracepciju su, takodje, korišćeni razni čajevi i bilje: sok od limuna i divlja šargarepa. Žene u Vizantiji skupljale su morske sundjere, umakale ih u limun i stavljale u vaginu, žene u drevnoj Kini pile su živu, a Indijke sjeme šargarepe. U Aristotelovoj knjizi “Historia Animalium”, koja datira iz IV. vijeka prije nove ere, piše: „Neki sprečavaju začeće podmazujući matericu na koju padne sjeme uljem kedra ili tamjanom pomiješanim sa maslinovim uljem.

Grčki ljekar Soranus napisao je jedan od prvih ginekoloških priručnika. On je savjetovao da bi žena trebalo da zaustavi dah tokom ejakulacije, da zabaci glavu unazad i da zatim brzo ustane, sjedne savijenih koljena i natjera se na kijanje. Tako bi, po njegovom mišljenju, izbjegla začeće. Najraniji dokazi upotrebe kondoma u Evropi dolaze sa prikaza na pećinskim crtežima u Combarellesu, u Francuskoj. U 18. vijeku pojavljuju se kondomi napravljeni od životinjskog crijeva. Bili su prilično skupi, što je za nesrećnu posljedicu imalo njihovu višekratnu upotrebu. Ova vrsta kondoma u to vrijeme je opisivana kao „oklop protiv zadovoljstva, a paukova mreža protiv infekcije”. Gumeni prezervativ razvijen je neposredno nakon pojave vulkanizacije. Kako se tehnologija proizvodnje gume unapredjivala, tako su i kondomi postajali sve pouzdaniji, udobniji i raznovrsniji. Kondom je najvjerovatnije dobio ime po izvjesnom doktoru Kondomu koji je britanskog kralja Čarlsa II opskrbljivao ovim kontraceptivnim sredstvom.

Autor: Dr Fehmija Fetahović-Feko - Specijalista ginekologije i akušerstva (Ginekološka ordinacija Gea Medical - Bar)